Geen Excelsheet maar een goed gesprek (copy)

Gezondheidsverschillen - column

Foto: iStock/fizkes

Geen Excelsheet maar een goed gesprek

Het is maart 2019. Ik werk in de I.T. bij PostNL en heb besloten me nuttig te maken als vrijwilliger bij Stichting SchuldHulpMaatje Den Haag. Op een regenachtige maandagavond fiets ik naar mijn afspraak. Ik sta op het punt om samen met mijn coördinator mijn eerste hulpvrager te ontmoeten. Voor mij is het een spannende avond omdat ik niet weet wat ik ga aantreffen. Ik heb er eigenlijk wel zin in.

DOOR Elmar Hommes

Deel dit verhaal

De deur wordt opengedaan door een goedlachse Surinaamse mevrouw. Ze is ontzettend hartelijk en ze praat graag. Terwijl ze me een kopje thee inschenkt, begint ze gelijk met haar verhaal. Mevrouw kampt met gezondheidsproblemen: meerdere hersenbloedingen gehad, diabetes, last van haar darmen en ze heeft een ernstig slaaptekort. Vorig jaar is er bij haar dochter baarmoederhalskanker geconstateerd.

Ze heeft veel schulden en ze komt er maar niet uit met de gemeente. De verdrietige omstandigheden staan in een scherp contrast met haar grote glimlach. Ondanks haar positieve uitstraling, zie ik dat het leven zwaar is. Mevrouw heeft chronische stress als gevolg van een leven lang schulden.

Chronische stress

Als u denkt aan stress, roept dat meteen een gevoel bij u op? Waar denkt u nu bijvoorbeeld aan? Vraag het aan een groep mensen en iedereen heeft een andere associatie. Bijvoorbeeld: u voelt lood in uw schoenen omdat u vandaag uw rijexamen moet doen of u moet nog veel werk doen om een belangrijke deadline te halen bij een klant. U kunt misschien wel goed leven met deze gevoelens van stress: u weet dat het tijdelijk is: zodra het rijexamen voorbij is, is het gevoel van stress verdwenen.

 

Tijdelijke stress en chronische stress zouden eigenlijk niet dezelfde naam mogen dragen.

Als de deadline is verstreken, is de piek in uw werkzaamheden gezakt. Het maakt uw leven spannend: u werkt aan iets wat u belangrijk vindt, daarom heeft uw stress. U bent trots op uzelf als het voorbij is: u heeft uw rijbewijs gehaald of u heeft een tevreden klant. Chronische stress als gevolg van problematische schulden, zoals bij mevrouw, lijkt hier in de verste verte niet op.

Het zou eigenlijk niet dezelfde naam mogen dragen. Voor mevrouw is het namelijk niet tijdelijk. Ze heeft al tientallen jaren schulden en ze heeft geen idee of ze ooit schuldenvrij zal zijn. Haar stress is niet spannend, er gaat namelijk niets bijzonders gebeuren, ze krijgt elke maand weer nieuwe brieven van schuldeisers. En ze is helemaal niet trots op haarzelf, ze schaamt zich dat het zover is gekomen.

Elke maandagavond fietste ik weer naar mevrouw toe. In het begin had ik mijn eigen ‘projectplannetje’ in mijn hoofd. We gaan eerst aan de slag met het maken van een overzicht van de schulden. Misschien kan ik mevrouw helpen bij een goed mailtje opstellen. Dat zou misschien een halfuurtje duren, toch? Dan kunnen we daarna misschien wel een Exceloverzicht maken op haar laptop. Ik werk in de I.T. bij PostNL dus ik kan hele mooie spreadsheets maken. Zetten we even in een tabel welke schuldeisers ze heeft en de totale schuld. En als we nog tijd over hebben, maken we even een planning voor de komende maand. Ik was helemaal in mijn nopjes met mezelf.

Geconfronteerd met de werkelijkheid

Gelukkig werd ik al snel geconfronteerd met de werkelijkheid. Mevrouw was een aantal keren niet thuis, dan was ze de afspraak vergeten. Ze heeft meerdere malen de afspraak op het laatst afgezegd omdat ze zo slecht had geslapen dat ze zich niet kon concentreren. En ten slotte, als mevrouw wel kon afspreken, dan was mijn ‘projectplannetje’ totaal niet gepast.

De tv stond altijd aan op the Bold and the Beautiful. Op een halve meter afstand stond haar acht jaar oude zoon tv te kijken. Haar zestienjarige dochter zat op de bank ernaast te bellen met haar vriendinnen. Het was chaotisch in huis. Mevrouw had dikke wallen onder haar ogen, had moeite zich te concentreren en was eigenlijk helemaal ‘op’. Als ik begon over de schulden (mijn projectplannetje), merkte ik dat het laatste beetje energie uit haar lijf vloeide.

Beperkte bandbreedte

Later leerde ik meer over de effecten van stress op iemand die lange tijd met schulden leeft. Vanuit de wetenschap wordt geconcludeerd dat mensen die lange tijd met stress leven, te maken hebben met tunnelvisie: mensen hebben alleen maar oog voor hun schulden en weinig aandacht voor andere belangrijke zaken.

 

De harde schijf is vol, terwijl er allemaal applicaties open staan.

Daarnaast zie je bij mensen die lange tijd leven met stress, een focus op de korte termijn: zorgen dat je vandaag overleeft zonder na te denken over morgen. Ten slotte hebben mensen met langdurige stress te maken met een beperkte mentale bandbreedte: de capaciteit die nodig is om moeilijke beslissingen te nemen. U zou kunnen zeggen, de harde schijf is vol, terwijl er allemaal applicaties open staan. Dat is iets wat ik als IT’er goed kan begrijpen.

Alleen overleven

Terug bij mevrouw, kan ik met de kennis van nu goed zien welke impact de stress had op haar leven. Ze had tunnelvisie: ze ging niet op tijd naar bed, ze liet de kinderen in dezelfde kamer herrie maken tijdens onze gesprekken en ze vergat regelmatig onze afspraken. De schulden hadden haar ‘gevangen genomen’ en ze had weinig oog meer voor andere zaken.

Ze had een enorme focus op de korte termijn: ze was alleen maar bezig met snelle betalingsregelingen en zorgen dat ze met haar uitkering de boodschappen kon betalen. Er was geen plan om de schuldensituatie op te lossen op de langere termijn. Alleen maar bezig met overleven. En tenslotte had mevrouw een zeer beperkte bandbreedte: ze had weinig ruimte om na te denken over de te nemen stappen om de schulden aan te pakken. De harde schijf was helemaal vol.

Het verhaal kwijt

De schulden raakten niet alleen haar portemonnee, maar het hele leven. Mevrouw had geen bel op de deur en als ik aanbelde dan moest ik eerst roepen wie ik was. Er kwamen namelijk regelmatig deurwaarders aan de deur. Mevrouw nam alleen mijn telefoontjes pas op nadat ze mijn nummer had opgeslagen. Want ze werd ook gebeld door incassobureaus. Ze was niet zo van de feestjes, omdat in haar cultuur veel dure cadeaus worden gegeven en dat kon ze zich eigenlijk niet veroorloven. En mevrouw was maar gestopt met daten, ze schaamde zich immers voor haar schulden en had even geen behoefte aan een partner.

Mijn projectplannetje met mooie Exceltabelletjes kon dus de prullenbank in. Veel meer nut had het om eerst maar eens een goed gesprek te hebben met mevrouw. Niet per se over schulden, maar over gemeenschappelijke interesses. Gewoon een goed gesprek, zodat ze haar verhaal kwijt kan. Daarna ging ik mevrouw voorzichtig bevragen over welke stap ze wilde zetten voor de volgende week ten aanzien van haar schulden. Dat kan het bellen van een schuldhulpverlener zijn of het openen van een brief van een schuldeiser. Zolang het maar een stap is die ze zelf wilde zetten. En een haalbare stap.

Band opbouwen

Het zou mooi passen in dit verhaal als de situatie ineens met grote stappen verbeterde voor mevrouw. Maar zo werkt het helaas niet. Het ging met vallen en opstaan. Op de zoveelste maandagavond dat mevrouw de afspraak was vergeten en niet thuis was, belde haar dochter haar op: ‘Mam, die meneer is weer aan de deur. Waarom ben je de afspraak vergeten?’

Ik vond het inmiddels niet meer vervelend. Ik wist dat de schulden op haar drukten en dat ze niet ‘opgeruimd’ was in haar hoofd. Een afspraak missen hoort daar nou eenmaal bij. Een dokter kan ook niet boos zijn op een patiënt met een gebroken arm, dat hoort bij zijn werk. De weken werden maanden en we bouwden een band op. We hadden goede gesprekken over onze culturele verschillen, de liefde en mooie vakanties van onze jeugd.

Grote puzzel

Na het tweede kopje thee begon ik doorgaans voorzichtig over de schulden. Mevrouw zette kleine stapjes en soms was er geen voortgang. Soms had ze lange dagen gemaakt in haar baan in de beveiliging en was ze doodop. Dan was ik vooral blij als we een leuk gesprek hadden. Maar soms was ze in goede doen en was ze een stap verder gekomen met haar schuldhulpverleningstraject bij de gemeente. Ik was trots op haar, hoe ze toch door het moeras van problemen heen wist te marcheren.

 

Na het tweede kopje thee begon ik doorgaans voorzichtig over de schulden.

Door de stress zien mensen met schulden door de bomen het bos niet meer. Als je diep in de schulden zit, krijg je veel brieven. De oorspronkelijke schuld van schuldeiser A is inmiddels overgenomen door Incassobureau B. Veel mensen met diepe schulden openen de post niet meer en stoppen het allemaal in een plastic tas. Deze tas is uit het zicht geplaatst zodat de problemen ook ‘uit het zicht zijn’. Als iemand met schulden de moed heeft verzameld om een brief te openen, is het een grote puzzel om uit te zoeken welke correspondentie over welke schuld gaat.

Perspectief

Mevrouw had echt stappen gezet. Ik kon het duidelijk zien. De tv stond niet meer aan. Haar zoontje was op zijn kamer en haar dochter ook. Ze vertelde me trots dat ze voortaan wilde focussen op haar gesprek met mij. Ze had regie genomen over haar eigen leven. Haar aanvraag was inmiddels geaccepteerd bij de gemeentelijke kredietbank. De GKB heeft haar schulden overgenomen en ze betaalt een vast maandelijks bedrag af per maand aan de GKB. Ze zal niet veel geld overhouden, maar ze heeft tenminste perspectief. Ik hield nog een oogje in het zeil en kwam één keer per maand in plaats van iedere week.

In januari 2020 is mevrouw bij ons op kantoor gekomen voor de afronding. Mijn coördinator was ook aanwezig bij het gesprek. Hij herkende haar niet meer. Ze vertelde dat ze 20 kilo was afgevallen. Dat was me helemaal niet opgevallen. Ze heeft inmiddels haar opleiding als verkeersleider afgerond en ze weet zelfs een beetje geld te sparen. Mevrouw straalt, zoals ik haar nog nooit heb zien stralen.

Een halfjaar later in de zomer van 2020 ontvang ik weer een berichtje van mevrouw. Ze heeft een nieuwe baan en ze krijgt van haar werk een training in Zuid-Frankrijk. Ze heeft naar eigen zeggen een ‘nieuwe vlam’ ontmoet uit Portugal. Ze heeft hem verteld over haar schulden maar dat vindt hij niet erg. Mevrouw is aan het sparen want volgend jaar staat een Caribische cruise op de planning. 

Verkeerde afslag

Inmiddels ben ik geen vrijwilliger meer. Ik ben gestopt bij PostNL en ik ben directeur van Stichting SchuldHulpMaatje Den Haag. Ik heb meer dan honderd mensen persoonlijk ontmoet met verhalen zoals die van mevrouw. Het zijn altijd verdrietige verhalen over hoe het leven de verkeerde afslag heeft genomen. Als deze mensen langdurig te maken hebben met stress, ontstaat er een soort moeras met allerlei verlammende krachten.

Het zijn de ogenschijnlijk simpele dingen, zoals een brief openen, op tijd op je afspraak komen, bellen met instanties, die ineens loodzwaar worden. Het is ergens ironisch dat als iemand in de problemen komt, deze persoon belaagd wordt met moeilijke brieven, incassobureaus en deurwaarders. En vergis je niet, het is allemaal ontzettend ingewikkeld in Nederland. De meeste mensen in armoede hebben geen benul waar ze recht op hebben en maken niet altijd voldoende gebruik van de beschikbare faciliteiten. Ze zien door de bomen het bos niet meer. Een stress-sensitieve aanpak zou een hoop opleveren als het gaat om het voorkomen en aanpakken van schulden.

Elmar Hommes is directeur SchuldHulpMaatje Den Haag. Dit verhaal verscheen eerder op de website van Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag.


    Warning: Undefined array key -1 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 965
  • Geen Excelsheet maar een goed gesprek (copy)

    Vorige artikel

    Warning: Undefined array key 0 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 928
  • Geen Excelsheet maar een goed gesprek (copy)

    Volgende artikel

Sociaal Bestek is een uitgave van Virtùmedia.

Redactie

Yvet Bommeljé, voorzitter redactie
János Betkó, lid
Margaretha Buurman, lid
Marcel van Druenen, lid
Stan Verhaag, lid
Codrik van de Wetering, lid
Tea Keijl, eindredacteur
Thomas van Roijen, webredacteur
Email

Klantenservice

Virtùmedia
Postbus 595
3700 AN Zeist
+31 (0) 85 040 74 00
Email