De NT1-doelgroep is divers en moeilijk te bereiken. Het gaat vaak om mensen die het niet altijd even gemakkelijk hebben. Er kan van alles spelen wat het leren in de weg staat. Schaamte, gebrek aan zelfvertrouwen, faalangst, negatieve schoolervaringen, dyslexie, een mindere gezondheid, fysieke beperkingen, een verleden in de jeugdzorg, ggz-problematiek, een stressvolle thuissituatie, zwaar en onregelmatig werk, schulden en armoede, om maar eens wat te noemen. Met alleen taalvrijwilligers een paar dagdelen training kom je er niet. Voor goed onderwijs, inclusief de werving en de toeleiding van deelnemers, is er de specifieke deskundigheid nodig van gekwalificeerde NT1-docenten. Dit is iets, aldus Jos, dat we als Stichting ABC voortdurend naar voren brengen. 

Leren met plezier

Bij het NT1-onderwijs worden taal, rekenen en digitale basisvaardigheden zoveel mogelijk ingebed in realistische praktijksituaties. Wat je als werknemer dagelijks tegenkomt op de werkvloer, wat je als ouder nodig hebt voor de opvoeding van je kinderen, en wat van je verwacht wordt als burger bij het omgaan met de e-overheid. De directe toepasbaarheid van het geleerde staat voorop en dit verhoogt de leermotivatie. ‘Vandaag geleerd, morgen toegepast’ is daarom het devies. Elke volwassene heeft evenwel zijn eigen verhaal, zijn eigen bagage, zijn eigen levenssituatie, zijn eigen mogelijkheden en beperkingen, en zijn eigen leerwensen. Dit vereist maatwerk, een persoonlijke benadering en goede begeleiding. 

Jaarlijks is er vanuit de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB-gelden) voor de gemeenten ongeveer 60 miljoen euro beschikbaar voor de volwasseneneducatie. Volgens de Sociaal-Economische Raad (SER) onder voorzitterschap van Mariëtte Hamer zou het budget minstens verdubbeld moeten worden [5]. Jos beklemtoont dat het bij het NT1-onderwijs vooral behoort te gaan om ‘leren met plezier’ en niet om kinderlijke betutteling van ‘je moet dit en je moet dat’, want dan haken mensen meteen af. Het dient afgestemd te zijn op wat mensen wél kunnen, en niet op wat ze niet kunnen. Daarbij draait het vooral om het opbouwen van zelfvertrouwen en de smaak van leren te pakken te krijgen. Jos is daarom voorstander van de zogeheten camouflage-aanpak. Het onderwijs in basisvaardigheden wordt daarbij laagdrempelig en aantrekkelijk gemaakt door het te integreren met koken, kleding maken, tuinieren, EHBO, Engels of een andere vreemde taal voor op vakantie, kunst, bewegen, vrijwilligerswerk, mantelzorg of klussen in huis. Op die manier sluit het onderwijs direct aan op de persoonlijke interesses van de deelnemers en tegelijk kunnen zij laten zien waarin ze wél goed zijn. 

Eenvoudige taal

Stichting ABC ijvert voor het gebruik van eenvoudige taal. Het gaat om brieven, formulieren, informatiefolders en websites van de gemeentes en andere instanties. Tegenwoordig zijn er overal communicatieadviseurs werkzaam, maar de communicatie is er vaak niet begrijpelijker door geworden. Jos: ‘Lange zinnen en dure woorden die voor gestudeerde mensen misschien heel normaal zijn, zijn voor ons laaggeletterden niet normaal. In Nederland zijn er 2,5 miljoen laaggeletterde volwassenen, en als je wilt dat iedereen je begrijpt, dan moet je natuurlijk wel brieven schrijven die ook wij kunnen lezen. Het B1-taalniveau is wat wij willen.’ [6] Organisaties kunnen de hulp inroepen van een ABC-testpanel om teksten beter leesbaar te maken. Pharos maakt daarvan dankbaar gebruik, voor begrijpelijke voorlichting in de zorg [7]. In deze coronatijd werd nog eens extra duidelijk hoe hard dat nodig is. Onder laaggeletterden zou veel angst en stress zijn om informatie te missen en het verkeerde te doen. Veelgebruikte woorden als pandemie, groepsimmuniteit, vaccinatiegraad, intelligente lockdown, social distancing, quarantaine, zelfisolatie, incubatietijd, reproductiegetal, risicogroepen, spreading event, aerogene transmissie, fieldlab en PCR-test, zijn daarom door de taalambassadeurs in een verklarende woordenlijst van begrijpelijke taal gezet. Een voorbeeld van hoe het niet moet, was de vaccinatie-uitnodiging van het RIVM. Deze was gesteld in een dubbelzijdige brief met 5 bijlagen. Veel laaggeletterden konden er geen wijs uit en moesten de hulp van anderen inroepen om een prikafspraak te maken. Inmiddels heeft het RIVM met behulp van een ABC-testpanel de brief aangepast [8].

Algemene erkenning

Het belangrijkste wat in de afgelopen jaar 25 jaar is bereikt, is volgens Jos de erkenning die Stichting ABC heeft gekregen. Jos: ‘Zelf zei ik steeds dat er te veel óver laaggeletterden, en te weinig mét laaggeletterden werd gesproken. Als taalambassadeurs mochten we wel overal ons verhaal doen, maar we werden ondergewaardeerd. We konden het doen met een cadeaubon, een bloemetje of een flesje wijn, terwijl om ons heen de kring van professionals die een goedbetaalde baan hadden met de bestrijding van laaggeletterdheid, steeds groter werd. Dat voelde nogal scheef. Gelukkig is dat nu rechtgetrokken. Binnen Tel mee met Taal zijn we nu een volwaardige partner geworden en ontvangen we subsidie om onze eigen projecten te financieren. Als taalambassadeurs krijgen we nu een normale vrijwilligersvergoeding.’ Een persoonlijk hoogtepunt voor Jos was dat hij een keer dagvoorzitter mocht zijn van het jaarlijkse congres Tel mee met Taal. ‘De man van het ministerie van OCW die erover ging, Hans Hindriks, zei tegen mij: “Jos, dat kun je best.” Ik vond het doodeng om voor een volle zaal te staan met wel duizend mensen, maar na afloop kwamen heel wat mensen naar mij toe om me te zeggen dat ik het prima had gedaan.’

Prinses Laurentien

De erkenning van Stichting ABC is voor een groot deel te danken aan het jarenlange lobbywerk van de bestuursleden. De huidige voorzitter is Arjan Beune. Hij was persoonlijk assistent van onderwijsminister Marja van Bijsterveldt en daarna adjunct-directeur bij Stichting Lezen & Schrijven. Jos: ‘De aanstelling van Arjan was een gouden greep. Hij heeft kennis van zaken, beschikt over veel managementervaring en heeft een groot netwerk. Hij weet deuren te openen en kent iedereen van hoog tot laag die er voor ons toedoet.’ Natuurlijk moet ook prinses Laurentien worden genoemd, want als iemand heeft bijgedragen aan de erkenning van de taalambassadeurs, dan is zij het wel. Jos: ‘Prinses Laurentien is een grandioze vrouw. Wij als taalambassadeurs hebben een speciale band met haar, want zij betekent veel voor ons. Zij was het die als eerste ons echt zag staan en met ons in gesprek ging. Zij is een groot uithangbord voor onze zaak. Vaak is zij aanwezig op onze landelijke dag. Hopelijk komt zij ook naar onze jubileumconferentie in november, al naar gelang de corona-situatie het toelaat fysiek dan wel digitaal.’

Toekomst

Wie in de toekomst relevant wil zijn, moet innoveren, ook Stichting ABC. In samenwerking met Sardes en Movisie loopt er met subsidie vanuit Tel mee met Taal het meerjarig project ‘Innovatie inzet Ervaringsdeskundigen Laaggeletterdheid bij gemeenten’ [9]. Het doel is om op veertien proefplekken in Nederland de lokale netwerkaanpak van laaggeletterdheid te versterken. Actiepuntenpunten zijn de werving en training van nieuwe taalambassadeurs, voorlichting en taboedoorbreking, het gebruik van eenvoudige taal, en de bevordering van de samenwerking van mensen en instanties die met laaggeletterdheid te maken hebben. Speciale aandacht is er voor het actief betrekken van laaggeletterden bij het gemeentelijke beleid. Zij krijgen daarbij professionele begeleiding en tevens wordt erop gelet dat de inspraak en burgerparticipatie op een begrijpelijke en transparante manier verloopt. De opgedane kennis en de ontwikkelde instrumenten zullen in een toolkit aan de rest van het land beschikbaar worden gesteld.