Inclusieve technologie (copy)

arbeidsparticipatie

Een brug tussen talent en werk

Inclusieve technologie

Een werknemer met een visuele beperking die de voorleesbril van Orcam gebruikt.

Technologische ontwikkelingen hebben impact op de arbeidsmarkt. Banen en taken veranderen, verdwijnen en ontstaan. Meestal wordt de komst van technologie geschetst als een natuurfenomeen: of we willen of niet, technologie zal als een stortvloed over ons heen komen en de arbeidsmarkt onomkeerbaar doen veranderen. Maar dat is onzin.

DOOR Yannick Bleeker

Deel dit verhaal

Onzin, zo dacht een groep technologieontwikkelaars, werkgevers, re-integratieprofessionals en werknemers met een arbeidsbeperking, je kunt de invloed van technologie zelf bepalen. Uitgedaagd door de Coalitie voor Technologie en Inclusie testten zij in zeven pilots hoe nieuwe technologie de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking kan versterken. Het Athena Instituut van de Vrije Universiteit en Regioplan voerden met subsidie van het UWV de lerende evaluatie uit.

Participatie stimuleren

Samira heeft een administratieve functie op het kantoor van de Nationale Politie. Zij heeft een ernstige auditieve beperking. Dit maakt deelnemen aan overleggen en gesprekken lastig. Er kan wel een schrijftolk worden ingezet, maar alleen als die op tijd is geboekt en deze in het bezit is van een VOG om voor de politie te mogen tolken. Bij informeel overleg kan Samira niet meedoen. Haar leidinggevende komt op het idee om SpeakSee in te zetten. Dit systeem van microfoons zet spraak om in tekst op de telefoon van Samira. Teksten van verschillende personen hebben verschillende kleuren, zodat zij kan zien wie wat gezegd heeft. Daardoor kan Samira nu meedoen in vergaderingen – ook als de schrijftolk niet beschikbaar is – en kan ze met informeel overleg en small talk meedoen. Dit komt haar inzetbaarheid, ontwikkeling en werkplezier ten goede, en ook het werkplezier van haar collega’s. Zij hoeven bijvoorbeeld niet alles te verhelderen. Het is nu duidelijker wanneer Samira wel en niet aan het gesprek deel hoeft te nemen.

In leerwerkbedrijf Werkzaak Rivierenland doen werknemers veel fysiek werk, waaronder het tillen van zware spullen. Dit kan leiden tot fysieke klachten. Daarom heeft Werkzaak Rivierenland bedacht om werknemers een exoskelet te laten gebruiken. Dit exoskelet is een constructie die kan worden gedragen door de gebruiker en zwaar werk ondersteunt. Dit leidt tot een lagere belasting van het lichaam. Een van de medewerkers, Misha, vertelt door het gebruik van het exoskelet ’s avonds minder moe te zijn en meer tijd met haar kinderen door te kunnen brengen, en meer uren te kunnen doen dan voorheen. De situaties van Samira en Misha zijn helaas eerder uitzondering dan regel. In 2018, nota bene een periode van hoogconjunctuur, had 29 procent van de personen met een arbeidsbeperking betaald werk tegenover bijna 72 procent van personen zonder arbeidsbeperking. Er zijn meerdere regelingen en voorzieningen om de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking te stimuleren. Denk dan aan loonprikkels zoals loonkostensubsidie, risicobeperkingen zoals de no risk-polis en aan vrijwillige afspraken en wettelijke dwangmaatregelen zoals de Wet banenafspraak en het quotum arbeidsbeperkten. Ondanks deze inspanningen zijn er nog steeds grote verschillen in arbeidsparticipatie tussen mensen met en zonder arbeidsbeperking.

Het implementeren van inclusieve technologie op de werkvloer is maatwerk

Rol van technologie

We moeten dus blijven zoeken naar bruggen tussen talenten, ambities en behoeften van mensen met een arbeidsbeperking aan de ene kant, en de eisen van de werkvloer aan de andere kant. Inclusieve technologie kan zo’n oplossing zijn. In het voorbeeld van Samira hierboven is er geen structurele werkplekaanpassing nodig, hoeft de werkgever geen taken te veranderen en kan Samira zonder haar gedrag al te veel aan te passen toch meer doen dan eerst. In een eerder artikel in dit tijdschrift en in eerder wetenschappelijk onderzoek worden de kansen van inclusieve technologie op een rijtje gezet. Voor werknemers met een arbeidsbeperking gaat het dan bijvoorbeeld om het vergroten van hun autonomie, eigenwaarde en productiviteit en het versterken van duurzame inzetbaarheid. Doordat complexere taken toegankelijker worden, is de kans op baanbehoud groter. Ook voor de werkgever zijn er positieve effecten. Denk aan een hogere toegevoegde waarde van de werknemer met een arbeidsbeperking, minder begeleidingstijd en minder kans op fouten. Tot slot profiteren ook overheden en uitvoeringsinstanties via minder aanspraak op uitkeringen mee. Harde cijfers over de impact van inclusieve technologie op de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking zijn er niet. Daarvoor wordt inclusieve technologie nog op te kleine schaal ingezet. In de zeven pilots in onze lerende evaluatie tekenden zich wel de eerste contouren van positieve effecten af. Een sprekend voorbeeld hiervan is de business case die we voor SpeakSee ontwikkelden. Deze business case laat zien dat de baten van het inzetten van SpeakSee veel hoger zijn dan de kosten ervan: de werknemer hoeft minder gebruik te maken van de schrijftolk en kan aan meer soorten formeel en informeel overleg meedoen.

Het gaat niet vanzelf

Kansen genoeg dus. Maar de geschiedenis leert dat het benutten van deze kansen niet vanzelfsprekend is. Toen in de tweede helft van de 20e eeuw de personal computer op de werkvloer werd geïntroduceerd, ging dat samen met enorme beloftes. We zouden collectief gaan zwemmen in de vrije tijd. Hier kwam niet veel van terecht. Want in plaats van dat we efficiënter gingen werken, namen we meer werk op onze schouders. Je kon immers meer doen in een dag.

Deze ongewenste, averechtse effecten liggen ook bij de introductie van inclusieve technologie op de loer. Dat zagen we bij sommige pilots. In Amersfoort zit metaalbewerkingsbedrijf Metafors. In het magazijn van Metafors werken orderpickers met een verstandelijke beperking. Sommigen van hen vinden het lastig om hun werk goed te doen. Dit leidt tot fouten en frustratie. Dus zocht Metafors een bril uit die met behulp van augmented reality de orderpickers in hun werk ondersteunt. Deze bril vraagt de werknemer bijvoorbeeld om zijn of haar werk te controleren, of coacht de werknemer naar het juiste gangpad. Maar wat als de bril niet als coachend maar als sturend wordt ervaren? Dan kan het de autonomie van de orderpickers juist beschadigen. En wat als de dragers van de bril vinden dat het de aandacht op hun beperking vestigt? Dan zou de bril een stigmatiserend effect kunnen hebben. Een ander voorbeeld kwam naar voren bij Werkzaak Rivierenland. In deze pilot wilde een medewerker geen exoskelet dragen omdat collega’s hem dan als ‘anders’ zouden zien. De belofte van inclusieve technologie wordt dus niet vanzelf ingelost. Dit benadrukt het belang van bewuste, zorgvuldige en mensgerichte implementatie.

Succesvol implementeren?

Het implementeren van inclusieve technologie op de werkvloer is maatwerk. Arbeidsbeperking is immers niet hetzelfde als behoefte. Er is dus geen kant-en-klaar stappenplan. Wel kunnen we op basis van de zeven pilots enkele succesfactoren schetsen.

Sta stil bij de beoogde impact en de weg ernaartoe.

Voor de pilots was vooraf niet vastgesteld welk doel zij moesten behalen. Bij de start van de pilots is daarom uitgebreid stilgestaan bij de beoogde uitkomsten en het plan om daar te komen. Wat is precies het probleem dat moet worden aangepakt? Hebben werknemers en andere betrokkenen daar hetzelfde idee bij? Waar kunnen we aan het eind van de pilot aan zien dat we dit probleem succesvol hebben aangepakt? Welke mogelijke ongewenste (neven)effecten moeten we zien te ondervangen? Hoe Een werknemer met een visuele beperking die de voorleesbril van Orcam gebruikt. arbeidsparticipatie sociaalbestek oktober 2020 39 belangrijk het is om stil te staan bij de beoogde impact en weg ernaartoe, zagen we in de pilot bij leerwerkbedrijf WVS in Roosendaal. Hier gingen werknemers in de groenvoorziening aan de slag met een nieuwe heggenschaar. Deze heggenschaar is minder zwaar en verzamelt data over onder meer de kwaliteit van het werk. Het verschil in gewicht zou duurzame inzetbaarheid van mensen met een fysieke beperking vergroten en het monitoren van kwaliteit zou fouten voorkomen waardoor de inzetbaarheid van mensen met een verstandelijke beperking zou worden vergroot. Het uitwerken van de (weg naar) impact voor mensen met een fysieke beperking via de lichtere heggenschaar bleek eenvoudiger dan het uitwerken van de (weg naar) impact voor mensen met een verstandelijke beperking.

Betrek de beoogde gebruiker tijdig en volwaardig.

Het betrekken van de beoogde gebruikers tijdens de ontwikkeling en implementatie van technologie is belangrijk. Maar vanaf welk moment en op welke manier is een uitdaging om te bepalen. Een technologisch hulpmiddel uittesten dat nog niet goed werkt, schrikt gebruikers af en schaadt hun vertrouwen in toekomstige versies. Te laat betrekken kan er juist weer voor zorgen dat de oplossing niet aansluit bij de behoeften. En hoe betrek je ze dan? Het moment en de manier waarop je beoogde gebruikers erbij betrekt, hangt af van wie je gebruikers zijn. Het betrekken van personen met een verstandelijke beperking vraagt om een andere tactiek dan het betrekken van personen met (alleen) een fysieke of psychische beperking. Personen met een verstandelijke beperking kun je wellicht het beste betrekken door samen met hen het probleem te onderzoeken, de oplossing uitvoerig met ze te testen en ervaringen te gebruiken om te verbeteren. Personen met (alleen) een fysieke of energetische beperking zou je ook bij het bedenken van de oplossing kunnen betrekken. De pilot van Onbeperkt aan de Slag, een bedrijf met vrijwel uitsluitend mensen met beperking in dienst, biedt een mooi voorbeeld van zeer intensieve betrokkenheid van de eindgebruikers. In deze pilot, waarin een energiemanagement-dashboard werd ontwikkeld, hadden de initiatiefnemers zelf een urenbeperking. Participatie is dus maatwerk.

Houd oog voor de invloed van de technologie op de sociale relaties op de werkvloer.

Succesvolle implementatie van inclusieve technologie is meer dan alleen het verbinden van werk aan de behoeften van een individu. Het technologische hulpmiddel kan namelijk ook (verwachte en onverwachte) effecten hebben op de sociale relaties in een organisatie. In de hierboven genoemde pilot van WVS bleek bijvoorbeeld dat mogen en kunnen werken met een zware, luidruchtige heggenschaar ook een prestatie is en dat het werknemers aanzien en een gevoel van eigenwaarde geeft. De introductie van een lichtere variant leidt dus tot een andere sociale hiërarchie. Een ander voorbeeld betreft de pilot met SpeakSee. Collega’s gingen kort na de invoering sneller praten en hielden minder rekening met Samira’s gehoorbeperking. Er moesten nieuwe afspraken worden gemaakt, zoals het regelmatig inlassen van een time-out om te kijken of Samira de vergadering goed kon volgen. Houd tijdens het implementeren dus rekening met de invloed die de technologie zal hebben op sociale omgangsvormen. Voor SpeakSee wordt daarom nu een sociaal-culturele handleiding ontwikkeld.

Zorg voor inbedding van de technologie tussen andere stimulerende elementen.

In de meeste pilots waarin de technologie een bijdrage leverde aan de situatie van de persoon met de arbeidsbeperking, was er sprake van meerdere stimulerende factoren. In de eerste plaats de talenten, vaardigheden en motivatie van de persoon met de arbeidsbeperking. En denk ook aan een arbeidsdeskundige die het gebruik van het hulpmiddel monitort, een leidinggevende die een goed woordje doet bij de werkgever, een stagebegeleider die de technologie aanraadt of het sociale netwerk dat de persoon met de arbeidsbeperking ondersteunt. De talenten en de persoonlijkheid van de persoon met de arbeidsbeperking, en de professionals en de sociale relaties om hem of haar heen, zijn ook in een werksituatie met inclusieve technologie onmisbaar.

Mensenwerk

Het vertalen van inclusieve technologie als grote belofte naar impact voor individuele werknemers vraagt om doelbewuste, mensgerichte en gezamenlijke implementatie. Inclusieve technologie is geen ‘one size fits all’-wondermiddel, maar kan wel de doorslaggevende factor zijn of een substantiële bijdrage leveren. Arbeidstoeleiding en re-integratie zullen altijd mensenwerk blijven.

Reageren? Graag! Dat kan via yannick. bleeker@regioplan.nl

Yannick Bleeker is senior onderzoeker en projectleider bij Regioplan.

1 De Coalitie voor Technologie voor Inclusie bestaat uit AWVN, Jobstap, de Landelijke Cliëntenraad, het ministerie van SZW, Robotacademie, UWV en Tilburg University. Zie ook www.technologievoorinclusie.nl/

2 De eindresultaten van de evaluatie zijn vanaf half oktober 2020 te vinden op de websites van het UWV, Regioplan en het Athena Instituut. Het gaat hier om een uitgebreide beschrijving per pilot, overkoepelende lessen en twee business cases.

3 Samira is een gefingeerde naam.

4 Misha is een gefingeerde naam.

5 Hento, I & van Horssen, C. (2018) ‘Kansen van technologie voor arbeidsparticipatie’, UWV Kennisverslag 2018-2, in te zien via https://www.uwv.nl/overuwv/Images/UKV- 2018-2-kansen-voor-technologie-en-arbeidsparticipatie. pdf

6 Fermin; de Boer & Bos, (2018) ‘Mensen en technologie, een gouden combinatie voor passend werk’, in Sociaal Bestek december 2018/januari 2019

7 Syurina E. et al. (2018) ‘Technologie & Inclusie. De rol van technologie in arbeidsparticipatie van mensen met een licht verstandelijke beperking’. Onderzoek van het Athena Instituut van de Vrije Universiteit met subsidie van UWV. Zie ook Biesma et al. (2017) ‘De Kansen van Technologie voor Inclusie’. Onderzoek van SEOR en Technopolis met subsidie van het UWV.

8 Deze business case is vanaf half oktober te vinden op de websites van het UWV, Regioplan en het Athena Instituut


    Warning: Undefined array key -1 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 965
  • Inclusieve technologie (copy)

    Vorige artikel

    Warning: Undefined array key 0 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 928
  • Inclusieve technologie (copy)

    Volgende artikel

Sociaal Bestek is een uitgave van Virtùmedia.

Redactie

Yvet Bommeljé, voorzitter redactie
János Betkó, lid
Margaretha Buurman, lid
Marcel van Druenen, lid
Stan Verhaag, lid
Codrik van de Wetering, lid
Tea Keijl, eindredacteur
Thomas van Roijen, webredacteur
Email

Klantenservice

Virtùmedia
Postbus 595
3700 AN Zeist
+31 (0) 85 040 74 00
Email