gezondheidsverschillen - column
illustratie: Bob van der Meijden
Stress aanpakken? Begin bij het gezin!
Stelt u zich het volgende voor. Een vader leest zijn zoontje voor. Ze zitten samen in een grote, comfortabele stoel, het kind in pyjama op schoot bij vader. De vader wisselt het lezen af met liefdevolle blikken naar het kind. Dit tafereel vol rust en genegenheid draagt mogelijk bij aan een gezonde ontwikkeling, van het kind én de voorlezer. Een alledaags tafereel, zouden we kunnen zeggen. Maar lang niet voor iedereen.
DOOR Marieke Tollenaar
Voordat we verder op de betekenis van deze gedachte ingaan, neem ik u even mee in de wereld van stress en gezondheid. Want hoezo zouden we stress aan moeten pakken om gezonder te worden? Moeten we voor de fysieke gezondheid niet vooral inzetten op een gezondere leefstijl, via bijvoorbeeld voeding en beweging? Wat weten wij uit onderzoek binnen de psychologie over de samenhang tussen stress en gezondheid?
Als ik spreek over stress, dan bedoel ik hier de meer chronische stress, waarbij een individu al langere tijd het gevoel heeft geen controle te hebben over omstandigheden, hetzij vanwege problemen die niet oplosbaar zijn, rondom bijvoorbeeld ziekte of overlijden van een dierbare, ontslag, of zelfs oorlogssituaties. Maar dit kan ook zijn doordat de persoonlijke oplossingsstrategieën om om te gaan met tegenslagen in het leven niet afdoende zijn om te herstellen van stressvolle gebeurtenissen. Dit kan dus leiden tot chronische stress, met psychische klachten als angst, depressie en burn-out tot gevolg. Maar dat niet alleen.
Vicieuze cirkel
We zien dat mensen die veel stress ervaren over het algemeen minder goed slapen, minder bewegen, minder gezond eten en meer alcohol drinken. Soms gedwongen door de situatie, bijvoorbeeld door geldgebrek (om gezond eten te kopen) of door extra zorg voor een ander (wat leidt tot minder slaap of tijd om te sporten). Maar soms hangt dit ongezonde gedrag ook samen met een gevoel van mentale uitputting, met piekeren, of een verminderd vermogen om verstandige keuzes te maken door de stress.
Dit kan tot een vicieuze cirkel leiden: slaapgebrek kan leiden tot problemen op het werk, overmatig alcoholgebruik tot sociale problemen. En uiteindelijk kan dit leiden tot weer meer stress. En als je weet dat je eigenlijk meer zou moeten bewegen of gezonder zou moeten leven, maar dit lukt niet, kan dit op zichzelf ook weer stress opleveren.
Het langdurig vrijkomen van stresshormonen kunnen het immuunsysteem beïnvloeden.
Financiële stress daarbovenop kan de druppel zijn. Via deze gedragspatronen bij stress komt dus ook de fysieke gezondheid in het geding. We zien dat in gezinnen waar meerdere problemen zich opstapelen, zoals bijvoorbeeld bij echtelijke of familieruzies, geldproblemen, en weinig sociale steun, deze cirkel moeilijk te doorbreken is. Zowel de psychische als fysieke gezondheid staat dan onder druk.
Het functioneren van cellen
Maar los van deze leefstijlfactoren, heeft onderzoek ook aangetoond dat stress op zichzelf een impact kan hebben op de gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan een hoge bloeddruk en een grotere kans op hart- en vaatziekten. Het langdurig vrijkomen van stresshormonen zoals cortisol en adrenaline kunnen ook het immuunsysteem beïnvloeden, wat kan leiden tot een hoger risico op auto-immuunziektes, metabole stoornissen en bepaalde soorten kanker.
Het kan daarnaast zelfs een impact hebben op het functioneren van de hersenen. Het toenemen van angstig gedrag of juist meer agressie, of het maken ongezonde leefstijlkeuzes door stress, kan ook deels verklaard worden door veranderingen in hersenactiviteit in bepaalde gebieden die gevoelig zijn voor stress. We kunnen deze lichamelijke veranderingen door chronische stress zelfs terugzien in hoe genen worden gereguleerd en hoe cellen functioneren. Zo is ook gevonden dat het lichaam eerder oud lijkt te worden door chronische stress.
Begin bij gezin
Dit zijn verontrustende feiten. En waar nu te beginnen? Hoe pakken we deze fysieke gevolgen van stress aan? Is dat met lifestyle interventies en therapie gericht op omgaan met stress, of is dat in eerste instantie met financiële ondersteuning? Mijn devies is: begin bij het gezin.
In Leiden doen wij onderzoek naar de overdacht van stress van generatie op generatie. Angstige ouders hebben bijvoorbeeld vaker angstige kinderen. Ouders die vroeger trauma hebben meegemaakt, zoals bijvoorbeeld mishandeling in het gezin van herkomst, hebben vaker negatievere interactiepatronen met hun kinderen. Wat we ook zien is dat ouders met veel stress minder in staat zijn om empathisch, geduldig en met warmte op (soms lastig) gedrag van hun kinderen te reageren.
Bouwstenen voor stressbestendigheid
Te veel stress bij ouders kan soms ook leiden tot zwaarder straffen en soms zelfs mishandeling. Dit gemis aan warmte en emotionele ondersteuning kan bij het kind leiden tot onzekerheid, of moeite met omgaan met emoties zoals boosheid. Dit kan leiden tot enerzijds teruggetrokken, angstige problemen, of juist tot meer agressief en druk gedrag. Aldaar het begin van de overdracht van stress. Als je geen vertrouwen hebt in jezelf, in de wereld, of in anderen, is het moeilijker om je weg te vinden naar sociale steun en hulp als er problemen op je eigen pad komen.
Laten we dus zorgen dat kinderen naast gezond eten, voldoende slaap en beweging, ook voldoende mogelijkheden voor sociale activiteiten en emotionele ondersteuning krijgen tijdens het opgroeien. Een gevoel van fysieke én emotionele veiligheid en het ontwikkelen van zelfvertrouwen en sociale contacten zorgen voor meer weerbaarheid en een gevoel van controle over het leven. En dit zijn belangrijke bouwstenen voor stressbestendigheid.
Ouders niet afschrikken
Dit minder gevoelige gedrag van ouders naar kinderen toe is bijna nooit bewust. Het komt vanuit onmacht: door stress, eigen emoties, drukte, gevoel van onzekerheid in het opvoeden zelf of uitputting. Als ouders weten of horen van anderen dat ze het niet goed doen kan dit ook weer additionele stress opleveren. Vanuit mijn expertise wil ik er dan ook voor pleiten dat op het moment dat een ouder zich meldt met stressklachten bij een huisarts, met schuldproblemen bij een instantie, of om andere redenen op de radar komt, dat er ook gekeken wordt naar hoe het gaat in het gezin.
Ik zou toe willen naar een intergenerationele overdracht van rust en emotionele veiligheid
Is de opvoeding zelf een additionele stressor? Leiden geldproblemen en/of stress tot een gebrek aan emotionele of educatieve ondersteuning aan hun kinderen? Hierbij is veel voorzichtigheid geboden, om stigma’s te voorkomen en ouders niet af te schrikken. Door met de ouders open het gesprek aan te gaan naar wat hun behoeften zijn en die van hun kinderen, door naast hen te gaan staan en niet enkel van bovenaf adviezen op te leggen, kunnen we hopelijk de hulp inzetten die nodig is.
Bronnen achterhalen
En vice versa, wanneer een kind wordt aangemeld met psychische of gedragsproblematiek is het cruciaal dat wordt gekeken naar hoe het de ouders vergaat. Ouderbegeleiding en opvoedondersteuning zijn een belangrijk onderdeel van de jeugdhulp als er gedragsproblemen zijn bij een kind. Maar wanneer psychologische hulp voor het kind en opvoedondersteuning wordt aangeboden als de ouder(s) op dat moment zelf veel stress ervaren om financiën, eigen psychische problemen, of echtelijke problematiek, zullen deze interventies minder goed beklijven.
Hulp zou op dat moment ook op meerdere niveaus ingezet moeten worden. Probeer de bronnen van stress te onderzoeken met de ouders en binnen het gezin en naar concrete mogelijkheden te kijken om deze te verminderen. Help ouders op maat en voorkom schuldgevoel. Deze aanpakken kosten geld en mankracht, en vereisen samenwerking tussen instanties, maar kunnen hopelijk bijdragen aan een betere mentale en fysieke gezondheid van zowel ouders als kinderen.
Rust doorgeven
Terug naar onze begingedachte. Recent waren er weer berichten in het nieuws dat kinderen tegenwoordig onvoldoende lezen. Voorlezen zou kunnen helpen. Daarbij denk ik niet alleen aan het lezen zelf. Ik denk dan aan een waardevol moment voor ouder en kind. Om de tijd te nemen om elkaar aandacht te geven, het kind te laten weten dat het veilig en gewenst is, dat het straks in alle rust kan gaan slapen.
Warmte geven en tegelijkertijd horen en voelen wat het kind nodig heeft. Dit lukt echter alleen als de ouder op dat moment ook zelf deze rust kan ervaren en doorgeven. Ik zou toe willen naar een intergenerationele overdracht van rust en emotionele veiligheid: ik denk dat dit op vele vlakken tot een gezondere samenleving kan leiden. Vandaar: begin bij het gezin.
Marieke Tollenaar is universitair docent psychologie aan de Universiteit Leiden. Dit verhaal verscheen eerder op de website van Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag.
-
Stress aanpakken? Begin bij het gezin! (copy)
Vorige artikel
Warning: Undefined array key -1 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 965
-
Stress aanpakken? Begin bij het gezin! (copy)
Volgende artikel
Warning: Undefined array key 0 in /var/hpwsites/u_twindigital_html/website/html/webroot/sociaalbestekpremium.nl/wp-content/plugins/diziner-core/lib/TwinDigital/Diziner/Core/Post.php on line 928
